Πέρασαν στην ιστορία, αλλά δεν χάθηκαν μέσα στη λήθη. Ο λόγος για τα μεταλλεία Ερέτριας Φαρσάλων που σήμερα μπορεί να παραμένουν αναξιοποίητα και να έχουν εικόνα διάλυσης, αν και θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν ως χώρος – μουσείο για τη βιομηχανική – μεταλλευτική μας κληρονομιά, όπως έχει γίνει στη Σέριφο για παράδειγμα με το μεταλλευτικό μουσείο. Σκληρή εργασία κάτω από τη γη, χωρίς καλό εξαερισμό, απολύτως ανθυγιεινή και όπως συνέβη και σε άλλες αντίστοιχες περιπτώσεις, άφησε τα ιατρικά της «αποτυπώματα» . Από τις στοές τους έβγαινε πυρίμαχος χρωμίτης που προσδίδει σκληρότητα στα κράματα που συμμετέχει, όπως και αντοχή στην οξείδωση, διάβρωση, χημικά αντιδραστήρια, υψηλές θερμοκρασίες.
Από το 1870 ξεκινάει η ιστορία τους στο γραφειοκρατικό πεδίο, όταν η οικογένεια Αποστολίδη αγόρασε από Τούρκο το τσιφλίκι Τσαγκλί (σήμερα Ερέτρια), ανακάλυψε τα κοιτάσματα και το 1870 έλαβε προσωρινή άδεια εκμετάλλευσης του μεταλλείου από τις τοπικές τουρκικές αρχές στα Ιωάννινα, και το 1872 την οριστική άδεια εκμετάλλευσης με σουλτανικό φιρμάνι. Η εκμετάλλευση του χρωμίτη άρχισε το 1880 και κράτησε ως το 1993.
Η συγκέντρωση εργατικού δυναμικού συνέβαλλε στη δημιουργία οικισμών στην περιοχή όπως τα Γιαννακαίικα και η Ν. Αργιθέα.
Μιλήσαμε με εργαζόμενους και στελέχη της επιχείρησης για να αντιληφθούμε το μέγεθός της και το αποτύπωμα που άφησε πίσω της.
Ευάγγελος Γιαννακός
Δούλεψε στα Μεταλλεία Ερέτριας Φαρσάλων, όταν αυτά αποτελούσαν παράγοντα οικονομικής ευμάρειας της περιοχής. Ήταν από τους τυχερούς που εργάστηκαν πάνω από τη γη, ως οδηγός φορτηγού που μετέφερε το μετάλλευμα, το χρώμιο, αν και για ένα διάστημα δούλεψε και στις στοές. Μας περιγράφει την περίοδο της ακμής των μεταλλείων όπως την έζησε. Ο Ευάγγελος Γιαννακός θυμάται και μας εξιστορεί.
-Ποια περίοδο δουλέψατε στα μεταλλεία της Ερέτριας Φαρσάλων;
-Δούλεψα στα μεταλλεία Ερέτριας Φαρσάλων σε δύο περιόδους, αρχικά από το 1969 έως το 1972 που πήγα φαντάρος και μετά από το 1976 έως το 1990. Ήταν από τα πιο παλιά μεταλλεία της Ελλάδας. Στην ακμή τους δούλευαν έως και 300 εργαζόμενοι. Αρχικά το μετάλλευμα ήταν στην επιφάνεια του εδάφους και το μαζεύαμε από εκεί. Οι ποσότητες αυτές πήγαιναν στο Βόλο και ακολούθως στη Γερμανία, εγώ δούλευα στην επιφάνεια σε φορτηγό. Υπήρχε επίσης και μεταφορά με σιδηροδρομική γραμμή που διακλαδώνονταν με την αντίστοιχη Καλαμπάκας – Βόλου και γινόταν η μεταφόρτωση. Ήταν σκληρή δουλειά και γίνονταν χωρίς τα σημερινά τεχνικά μέσα.
-Ποιες ήταν οι επιπτώσεις της λειτουργίας των μεταλλείων στην τοπική οικονομία;
Η λειτουργία των μεταλλείων ωφέλησε οικονομικά όλα τα χωριά της περιοχής, αφού έδινε μεροκάματο, αλλά πρέπει να τονίσουμε ότι επειδή ήταν αγροτική περιοχή, έδινε και δεύτερο εισόδημα, αφού σχεδόν όλοι είχαν και κτήματα. Γενικά δουλεύαμε σε ήσυχο και ήρεμο περιβάλλον και πληρωνόμασταν κανονικά χωρίς προβλήματα. Το 1982-83 έγινε μία μεγάλη απεργία, είχαν απολυθεί και κάποιοι συνδικαλιστές, όπου με τη λήξη της επανήλθαμε στα ίδια δεν υπήρξε δηλαδή ούτε χειροτέρευση, ούτε βελτίωση των συνθηκών εργασίας και αμοιβής. Εκείνα τα χρόνια η επιχείρηση πέρασε στον έλεγχο του Οργανισμού Ανασυγκρότησης Επιχειρήσεων που διαχειρίζονταν τις λεγόμενες «προβληματικές επιχειρήσεις».
-Πότε σταμάτησε τη λειτουργία της η επιχείρηση;
-Η επιχείρηση σταμάτησε το το 1991-92 με βασικό λόγο ότι δεν συνέφερε η συνέχιση της λειτουργίας της, αφού είχαν βρεθεί επιφανειακά μεταλλεύματα στην Αλβανία και επίσης στην Κύπρο με χαμηλότερο λειτουργικό κόστος, έτσι δεν μπορούσαμε να διοχετεύσουμε στην αγορά το χρώμιο που παρήγαγαν τα μεταλλεία Ερέτριας Φαρσάλων και η παραγωγή του γινόταν ασύμφορη. Να φανταστείτε ότι σε μέγεθος κυδωνιού, το χρώμιο είναι αφάνταστα πιο βαρύ.
-Ποιες ήταν οι συνέπειες στην περιοχή;
-Το κλείσιμο είχε άσχημες συνέπειες στην περιοχή, αλλά επειδή ο Βόλος είναι κοντά, περίπου 40χλμ, αρκετοί βρήκαν εργασία σε άλλες επιχειρήσεις.
-Πώς θα μπορούσε να αξιοποιηθεί ο χώρος;
-Ο χώρος των παλιών μεταλλείων έπρεπε να περιφραχτεί, να τοποθετηθούν τα παλιά μηχανήματα και να γίνει μουσείο, επισκέψιμο στο κοινό, το είχα προτείνει άλλωστε, αλλά δυστυχώς εγκαταλείφθηκε, παρατήθηκε. Πιστεύω ότι πρέπει να διασώζουμε την πολιτιστική και βιομηχανική μας κληρονομιά, γιατί όποιο κράτος δεν το κάνει αυτό, δεν έχει μέλλον.
Βέργος Αλέξανδρος
Έδωσε δουλειά και ζωή στη γύρω περιοχή, έκανε εξαγωγές στην Ευρώπη, παρήγαγε ιδιαίτερα ποιοτικό προϊόν, αλλά δυστυχώς πέρασε στην ιστορία, αφήνοντας το παράπονο σε όσους γνώριζαν την επιχείρηση, όταν θα μπορούσε να είναι ενεργή για πολλά χρόνια ακόμα. Σήμερα ο τόπος που κάποτε έσφυζε από ζωή, παραμένει παρατημένος και αναξιοποίητος, γεμάτος όμως μνήμες που με κάθε ευκαιρία θυμούνται και τιμούν τοπικοί φορείς με εκδηλώσεις. Αναφερόμαστε στα Μεταλλεία Ερέτριας Φαρσάλων και ο συνομιλητής μας ονομάζεται Βέργος Αλέξανδρος και ήταν διευθυντής σε αυτά από το 1971 έως το 1983.
-Πόσο παλιό είναι το μεταλλείο;
-Το μεταλλείο λειτουργούσε από το 1871 και είχε μέχρι που έκλεισε μία ιστορία 160-170 χρόνων. Μαζί με το Στρατώνι και το Λαύριο ήταν στα βασικά και πιο παλιά μεταλλεία της χώρας.
-Τί παρήγαγε το μεταλλείο;
-Παρήγαγε χρωμίτη, το ορυκτό που έχει μέσα του το χρώμιο και η συγκεκριμένη ποιότητα που βγάζαμε γίνονταν εξαγωγή στη Δυτική Ευρώπη κυρίως στη Γερμανία, στο λιμάνι του Λίμπεκ (Lubeck) στη Βαλτική, αλλά και στην Αγγλία. Χρησίμευε για την κατασκευή πυρίμαχων τούβλων. Η ονομασία του προϊόντος ήταν hard a refractory, δηλαδή πολύ καλό πυρίμαχο υλικό.
-Πόσος κόσμος εργάζονταν εκεί;
-Όταν πήγα διευθυντής βρήκα εκεί 200 εργαζόμενους και στη συνέχεια απολύθηκαν 100-120, αλλά βρήκαμε νέα κοιτάσματα και ξαναέγιναν 200 οι εργαζόμενοι. Εργάζονταν και άλλοι μέσω εργολαβικών συνεργείων που συνεργάζονταν με την επιχείρηση, που είχε ενταχθεί στο συγκρότημα Σκαλιστήρη. Η πλειοψηφία των εργαζομένων ήταν από την ευρύτερη περιοχή, εκτός από ελάχιστες περιπτώσεις που κάποιες ειδικότητες που θέλαμε δεν υπήρχαν και ήρθαν λίγοι εργαζόμενοι από αλλού.
-Πώς ήρθε το τέλος του μεταλλείου;
-Το μεταλλείο δεν έκλεισε, το σβήσανε με διοικητική πράξη και αυτό συνέβη γιατί μπατίρισε η μητρική εταιρεία και πήρε η μπάλα και τα μεταλλεία Ερέτριας που σαν αυτόνομο μέγεθος δεν είχε προβλήματα. Πιστεύω ότι με τα κοιτάσματα που υπήρχαν, θα είχε τουλάχιστον άλλα 20 χρόνια ζωής.
-Ακούστηκε ότι βρέθηκε στην επιφάνεια του εδάφους το ίδιο ορυκτό με πολύ χαμηλότερη τιμή. Έπαιξε ρόλο στο λουκέτο;
Δεν είχε καμία σχέση αυτό, γιατί η ποιότητα του παραγόμενου προϊόντος των μεταλλείων Ερέτριας, ήταν κατά πολύ ανώτερη του αλβανικού προϊόντος. Υπήρξε συνολική εξέλιξη ως προς τη συρρίκνωση των μεταλλείων στη χώρα μας και εκεί εντάσσεται και το κλείσιμο των μεταλλείων Ερέτριας.
-Κατά καιρούς γίνονται στην περιοχή εκδηλώσεις για την ιστορία του μεταλλείου, θα βοηθούσε η δημιουργία ενός μεταλλευτικού μουσείου;
-Η εικόνα του μεταλλείου στην εποχή μας είναι εικόνα διάλυσης, όπως προανέφερα ήταν από τα πιο παλιά της χώρας. Θα ήταν καλό να γίνονταν κάποια στιγμή ένα μεταλλευτικό μουσείο και να είχε τουλάχιστον αυτή την αξιοποίηση η περιοχή, αλλά δυστυχώς πιστεύω ότι στην κουλτούρα του ο Έλληνας δεν θέλει τα μεταλλεία.
Έρευνα & συνεντεύξεις: Νάσος Μπράτσος
Φωτο σύγχρονης κατάστασης Μεταλλείων: Μαριάνθη Κόμνου, που είχε και την ιδέα να γίνει το συγκεκριμένο αφιέρωμα
Φωτο αρχείου: Παλαιόμυλος Φαρσάλων & αρχείο συνεντευξιαζόμενων
Πηγή: ertnews.gr