Επανέρχομαι εκεί που περίπου σταμάτησα στο προηγούμενο σημείωμα. Η βίαιη, ως επί το πλείστον, εισβολή των ινδοευρωπαϊκών φύλων που αναστάτωσε την Ελλάδα μετά το 3.000 π.Χ. έμελλε να αλλάξει όχι μόνο τον πληθυσμιακό χάρτη της περιοχής αλλά και τον πολιτισμικό της χαρακτήρα. Νέα γλώσσα, νέα κεραμική τέχνη, νέα ταφικά έθιμα, νέα κοινωνική δομή και διαστρωμάτωση ήρθαν να εδραιωθούν μαζί με τους νέους κατοίκους. Η εισβολή αυτή πιθανόν να έγινε κατά κύματα και σε βάθος χρόνου και ίσως γι’ αυτό οι διάλεκτοι της αρχαίας ελληνικής γλώσσας να κατανέμονται με τον τρόπο που τις βλέπουμε στον γλωσσικό χάρτη της αρχαιότητας. Ωστόσο, όπως είπαμε και την προηγούμενη εβδομάδα, η νέα γλώσσα αναμείχθηκε με την γλώσσα ή τις γλώσσες των εδώ κατοίκων κι έτσι προέκυψε η ελληνική.
Από τις γλώσσες αυτές των ανθρώπων που ζούσαν στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου έχουμε αρκετά κατάλοιπα. Κείμενα σε κρητική ιερογλυφική γραφή, σε γραμμική Α, σε κυπρομινωική, σε ετεοκυπριακά και ετεοκρητικά συστήματα γραφής μαρτυρούν μια εκτεταμένη πολυγλωσσία. Το πιο διάσημο όμως είναι ο δίσκος της Φαιστού. Μια μικρή κυκλική πήλινη κατασκευή με διάμετρο μόλις 16 εκατοστών έχει απασχολήσει και απασχολεί -όχι άδικα – επιστήμονες αλλά και κάθε λογής φιλόδοξους «μεταφραστές». Ο δίσκος ανακαλύφθηκε στην Φαιστό της Κρήτης το 1908 από τον Ιταλό αρχαιολόγο Λουίτζι Περνιέ. Την ίδια περίοδο άλλοι συνάδελφοι του Περνιέ σε άλλες ανασκαφές στην Κρήτη (Κνωσσό, Αγία Τριάδα) είχαν φέρει στο φως εκπληκτικά ευρήματα κάτι που έκανε τον Ιταλό αρχαιολόγο να σκάει από την ζήλια του. Τα χρήματα για την ερευνητική του αποστολή τελείωναν και όλα έδειχναν ότι η αποστολή του θα τερματιζόταν. Η τύχη όμως του χαμογέλασε και η σκαπάνη του έπεσε πάνω σε ένα μικρό δίσκο που αμέσως κέρδιζε τις εντυπώσεις.
Τι είναι όμως αυτό που κάνει εντυπωσιακό και μοναδικό τον δίσκο αυτό; Πρώτα απ’ όλα έχει τόσο καλοσχεδιασμένη περίμετρο που μοιάζει αψεγάδιαστος από τον χρόνο. Ενώ όλες οι άλλες χιλιάδες επιγραφές είναι φτιαγμένες από πηλό και πάνω τους χαράζονταν τα σύμβολα όταν ο πηλός ήταν ακόμη φρέσκος και απλά αφήνονταν στον ήλιο να στεγνώσουν για να αποκτήσουν κάποια σταθερότητα, ο δίσκος της Φαιστού έχει πρώτα ψηθεί σκόπιμα για να διατηρηθεί στον χρόνο και μετά «τυπώθηκαν» πάνω του τα σύμβολα της γραμμικής Α. Γι’ αυτό λοιπόν είναι μοναδικός, γιατί οι άλλες πινακίδες ψήθηκαν κατά τύχη, όταν τα ανάκτορα πυρπολήθηκαν και έτσι ο πηλός τους σκλήρυνε και έγινε ανθεκτικός φθάνοντας έως τις μέρες μας. Ο τεχνίτης όμως του δίσκου είχε πρόθεση να αφήσει ένα «κτήμα ες αεί». Και από αυτή την άποψη αποκλείεται να είναι ένα διοικητικό έγγραφο που απλά καταγράφει κάποιες γραφειοκρατικές συναλλαγές, όπως οι άλλες πινακίδες.
Πάνω του βλέπουμε 242 σύμβολα χαραγμένα σε σπειροειδή διάταξη. Παρουσιάζουν ακολουθίες λέξεων σαφώς διαχωρισμένες και όχι τυχαίες. Σίγουρα πρόκειται για γραπτή γλώσσα. Πολλά από αυτά τα σύμβολα τα ξέρουμε και από την γραμμική Β, η οποία αποτυπώνει την ελληνική γλώσσα και χάρη στις προσπάθειες των Τσάντγουικ-Βέντρις αποκρυπτογραφήθηκε και μπορούμε να διαβάσουμε τις σχετικές επιγραφές. Με την γραφή όμως του δίσκου της Φαιστού και την γραμμική Α τα πράγματα είναι δύσκολα. Όσο και να προσπαθούν οι ειδικοί και παρά την γνώση κάποιων συμβόλων, τα αποτελέσματα πέφτουν στο κενό. Καμία απόπειρα δεν καρποφόρησε. Όσες ερμηνείες έχουν προταθεί είναι μόνο εικασίες και καμία δεν πείθει την επιστημονική κοινότητα. Και ο λόγος είναι απλός: η γλώσσα στην οποία αντιστοιχούν τα σύμβολα του δίσκου δεν είναι ελληνική ούτε κάποια από τις γνωστές γλώσσες του Αιγαίου. Γι’ αυτό δεν καταλαβαίνουμε τι γράφει. Είναι σαν να προσπαθήσουμε να καταγράψουμε με το ελληνικό αλφάβητο λέξεις από μια γλώσσα της φυλής των Μασάι. Αυτό που θα προκύψει δεν θα μπορούμε να το καταλάβουμε.
Κλείνω κάπως αισιόδοξα δανειζόμενος τα λόγια της Silvia Ferrara από το ωραίο της βιβλίο με τίτλο Η μεγαλύτερη εφεύρεση (εκδόσεις Πατάκη): «αν μια γραφή κωδικοποιήθηκε από τον άνθρωπο, πάλι από τον άνθρωπο μπορεί να αποκωδικοποιηθεί». Όπως τυχερός στάθηκε ο Περνιέ και ανακάλυψε κάτι που είναι από τα πιο συναρπαστικά εκθέματα των μουσείων μας, ίσως σταθούμε κι εμείς τυχεροί και ίσως βρεθούν πολλές ακόμη πινακίδες με την ίδια γραφή και έτσι αυξηθούν τα δεδομένα που θα βοηθήσουν στην αποκρυπτογράφησή της. Ή ακόμη καλύτερα ίσως η αρχαιολογική σκαπάνη φέρει στο φως κάποια δίγλωσση ή τρίγλωσση επιγραφή που να εξηγεί σε κάποια άλλη γνωστή γλώσσα κάποιο μήνυμα γραμμικής Α, όπως συνέβη στην Μεσοποταμία με ανατολίτικες γλώσσες.
Φιλόλογος, ΜΑ στην διδασκαλία της γλώσσας