Του Αχ. Μπακαλέξη
Το περίφημο ελληνικό καταδρομικό “Ελλη” έμεινε στην ελληνική ιστορία, επειδή βυθίστηκε μετά από τορπιλισμό των Ιταλών στο λιμάνι της Τήνου.
Ένα πολεμικό πλοίο των Ιταλών εκτόξευσε τορπίλες εναντίον του, ενώ το “Ελλη” ήταν έτοιμο να λάβει μέρος στις εορταστικές εκδηλώσεις προς τιμήν της Παναγίας. Χιλιάδες οι πιστοί που είχαν προσέλθει στην Τήνο, στο νησί τις Μεγαλόχαρης. Το καταδρομικό “Ελλη” σημαιοστολισμένο τραβούσε τα βλέμματα του κόσμου από την προκυμαία. Στο κατάστρωμα ναύτες και αξιωματικοί ντυμένοι με στολές “εξόδου” περίμεναν πότε θα πατήσουν στεριά για να συμμετάσχουν σαν τιμητικό άγημα στην περιφορά της θαυματουργού εικόνας της Ευαγγελίστριας.
Στις αρχές Αυγούστου 1940 η διοικούσα επιτροπή του ιερού ιδρύματος Ευαγγελίστριας Τήνου ζητούσε με επιστολή της προς το υπουργείο Ναυτικών, την αποστολή πολεμικού πλοίου στο νησί ώστε να λαμπρύνει με την παρουσία του τις εορταστικές εκδηλώσεις προς τιμή της Παναγίας. Το υπουργείο ανταποκρίθηκε θετικά και έστειλε το καταδρομικό Έλλη παρά τις αντιρρήσεις του αρχηγού του στόλου επ. Καββαδία.
Ανήμερα της 15ης Αυγούστου το ελληνικό καταδρομικό αγκυροβόλησε 500 περίπου μέτρα από τον μεσημβρινό λιμενοβραχίονα της Τήνου. Η ατμόσφαιρα στο σημαιοστολισμένο πλοίο ήταν πανηγυρική. Μόνο ο κυβερνήτης Χατζόπουλος, εμφανώς ανήσυχος, διέταξε τη λήψη όλων των απαιτούμενων μέτρων ασφαλείας. Ωστόσο η επίθεση δεν θα ερχόταν από τον αέρα, αλλά από τον βυθό. Κατά τις 7 εμφανίστηκε ένα ιταλικό αναγνωριστικό αεροπλάνο τα οποίο, αφού διέγραψε δύο κύκλους πάνω από το λιμάνι, αποχώρησε. Κανένας δεν έδωσε ιδιαίτερη σημασία στο γεγονός. Οι Ιταλοί συνήθιζαν αυτού του είδους τις “επιδείξεις”. Επρόκειτο όμως για αναγνώριση ενόψει επικείμενης υποβρυχιακής επίθεσης. Στις 8.25 οι φωνές ενός αρχικελευστή έσκισαν τον αέρα “τορπίλη δεξιά, τορπίλη δεξιά”. Μια τρομακτική έκρηξη ανασήκωσε το πλοίο από την επιφάνεια σαν να ήταν παιδικό παιχνίδι. Αρκετοί άνδρες έπεσαν στη θάλασσα. Εν τω μεταξύ άλλες δύο τορπίλες εξερράγησαν πάνω στον λιμενοβραχίονα, έχοντας προφανώς ως στόχο τα επιβατηγά που βρίσκονταν μέσα στο λιμάνι, γεμάτα προσκυνητές. Το επιβατηγό ατμόπλοιο “Εσπερος” έσπευσε σε βοήθεια του πληγωμένου καταδρομικού. Ωστόσο, μετά από δύο ώρες μεγάλων προσπαθειών το Έλλη άρχιζε να βυθίζεται, παρασύροντας στον υγρό του τάφο και εννέα μέλη του πληρώματος.
Ο κυβερνήτης Χατζόπουλος θέλησε να μοιραστεί την τύχη του πλοίου του, αλλά οι αξιωματικοί του δεν τον άφησαν. Μόλις ο Μεταξάς πληροφορήθηκε τον τορπιλισμό της Έλλης, διέταξε να γίνει η δοξολογία και η περιφορά της εικόνας σαν να μην συνέβη τίποτα. Επίσης απαγόρευσε την έκφραση της παραμικρής υπόνοιας σχετικά με την εθνικότητα του επιτιθέμενου υποβρυχίου.
Οι Έλληνες εμπειρογνώμονες, διαπίστωσαν πολύ εύκολα την ταυτότητα του υποβρυχίου από τους σειριακούς αριθμούς στα κομμάτια των τορπιλών. Μετά τον πόλεμο, διαπιστώθηκε ότι επρόκειτο για το Delfino με κυβερνήτη τον Τζιουζέπε Αϊκάρντι. Η κυβέρνηση όμως απέφυγε να ανακοινώσει οτιδήποτε για την εθνικότητά του και προσπάθησε μέχρι την τελευταία στιγμή να αποφύγει κάθε ενέργεια που θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως πρόκληση.
Αργότερα στις 23 Μαρτίου 1943 και ενώ το υποβρύχιο Delfino επιχειρούσε στη Νότια Ιταλία, βυθίστηκε παρασύροντας μαζί του και τα 28 μέλη του πληρώματος, που είχαν συμμετάσχει στον τορπιλισμό της Ελλης. Ο μόνος επιζών ήταν ο πρώην κυβερνήτης Αϊκάρντι, ο οποίος μετά τον πόλεμο δήλωνε αμετανόητος για την ενέργειά του, η οποία ήταν έξω από το δίκαιο του πολέμου, εφόσον τορπίλισε πλοίο ουδέτερης χώρας.
Σύμφωνα με δηλώσεις του το 1960 στο περιοδικό TEMPO ο Αϊκάρντι ανέφερε ότι: Δεν είχα ούτε δισταγμό, ούτε ταλάντευση. Είχα συνείδηση ότι εκτελώ μια στρατιωτική διαταγή, η οποία δεν έδινε περιθώρια για αμφιβολίες.
Σήμερα τρέφω για την Ελλάδα αισθήματα συμπάθειας και θαυμασμού. Από τότε, πέρα από κάθε αμφιβολία βρισκόμασταν σε αντίθετα στρατόπεδα (σ.σ. η Ελλάδα όμως τότε ήταν ακόμη ουδέτερη χώρα). Από ότι ήξερα η διαταγή που είχα πάρει μπορούσε να αποτελεί το προοίμιο για μια άμεση, κανονική είσοδο στον πόλεμο”.
Πρέπει όμως να γίνει αναφορά στο γενικότερο ιστορικό περιβάλλον στην Ελλάδα, στην Ευρώπη και σ΄ όλον τον πλανήτη. Στην Ευρώπη ήδη είχε αρχίσει ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, η κατάσταση είχε ξεφύγει από κάθε έλεγχο, αφού οι Γερμανοί είχαν εισβάλει στην Πολωνία, κυριαρχούσαν σ΄ όλη την Κεντρική Ευρώπη, στο Παρίσι και βομβάρδιζαν την Αγγλία. Στην Ελλάδα τα πράγματα δεν ήταν καλύτερα. Την εξουσία την είχε καταλάβει πραξικοπηματικά ο Ιωάννης Μεταξάς και οι Έλληνες ζουν σ΄ ένα κλίμα βαρύ τρομοκρατίας, φτώχειας και ανελευθερίας. Την ίδια εποχή η “φίλη” Ιταλία δεν χάνει ευκαιρία και προκλητικά δείχνει να μας αντιμετωπίζει σαν το άμεσο περιφερειακό εχθρό της.
Στις αρχές του 1940 ο ηγέτης της Μουσολίνι είχε δώσει σαφέστατες εντολές στους επιτελείς του: “Προκαλέστε με κάθε τρόπο τους Έλληνες. Καμία δύναμη δεν μπορεί να αντισταθεί στη νέα Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία μας. Έτσι οι Ιταλοί βομβάρδισαν την Κέρκυρα, το πλοίο Ωρίων στην Κρήτη, το αντιτορπιλικό Ύδρα, ελληνικά υποβρύχια στον Κόλπο της Ιτέας, πολεμικά πλοία στην Αίγινα. Ο πρωθυπουργός Μεταξάς δεν αντέδρασε σ΄ όλες αυτές τις ιταλικές προκλήσεις και έτσι οι Ιταλοί προχώρησαν ανενόχλητοι στην επόμενη ενέργειά τους. Έθεσαν ως στόχο να κτυπήσουν πολεμικά και επιβατηγά πλοία στο λιμάνι της Τήνου, την ημέρα που γιόρταζε η Παναγία και το νησί ήταν γεμάτο κόσμο. Οι άνανδροι Ιταλοί δεν κτύπησαν μόνο την Έλλη, έρριψαν τορπίλες που ευτυχώς δεν βρήκαν τον στόχο τους και εναντίον δύο άλλων πλοίων, του Εσπέρου και της Έλσης. Οι τορπίλες αυτές διέγραψαν την πορεία τους και καρφώθηκαν εκκωφαντικά στον λιμενοβραχίονα. Δυστυχώς το κτυπημένο καταδρομικό Έλλη που είχε πάρει μέρος και στη μικρασιατική εκστρατεία, φλεγόμενο μετά από ένα τέταρτο βυθίστηκε. Ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση των Ιταλών. Τρεις μήνες αργότερα στα χιονισμένα βουνά της Ηπείρου, οι Ιταλοί θα τιμωρηθούν με ήττα, για την ύπουλη επίθεση κατά του καταδρομικού Έλλη στο λιμάνι της Τήνου. Έτσι επήλθε η θεία και η ανθρώπινη δικαιοσύνη.