Γούλας Απόστολος – Οικονομολόγος MSc, Υπ. Διδάκτορας Αγροτικής οικονομίας, ανάπτυξης και πολιτικής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Ένα από τα πιο σημαντικά θέματα που απασχολούν τη χώρα μας τα τελευταία χρόνια είναι το φαινόμενο brain drain – ‘διαρροή εγκεφάλων’ ή αλλιώς η φυγή των νέων Ελλήνων επιστημόνων, κατά κύριο λόγο, στο εξωτερικό σε αναζήτηση εργασίας και καλύτερων συνθηκών διαβίωσης. Επίσης γίνεται σύνδεση του συγκεκριμένου φαινομένου με την μελλοντική εξέλιξη της οικονομίας της χώρας μας αλλά και της εξόδου από την κρίση. Είναι γεγονός ότι στην χώρα μας, το φαινόμενο του brain drain σημείωσε μεγάλη αύξηση τα χρόνια που ακολούθησαν την οικονομική κρίση. Βέβαια κάτι αντίστοιχο παρατηρήθηκε γενικότερα στον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο και κυρίως σε χώρες οι οποίες χτυπήθηκαν περισσότερο από την κρίση, όπως η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Ιταλία. Με βάση τη διεθνή βιβλιογραφία, η διαρροή επιστημονικού προσωπικού, εκλαμβάνεται ως η διεθνής μεταφορά πόρων με τη μορφή ανθρώπινου κεφαλαίου, υψηλά εκπαιδευμένου προσωπικού από τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες προς τις ανεπτυγμένες χώρες. Η συγκεκριμένη τάση έχει γίνει αισθητή στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια και έχει συνδυαστεί με την οικονομική κρίση η οποία ταλανίζει την ελληνική κοινωνία και έχει οδηγήσει στην απώλεια πολλών θέσεων εργασίας. Μάλιστα υπολογίζεται ότι αυτό το διάστημα έχουν μεταναστεύσει από τη χώρα μας σχεδόν 500.000 επιστήμονες (σύμφωνα με τον Ρηγόπουλο)– σύμφωνα με άλλες πηγές 250.000 (σύμφωνα με τον Λαμπρινίδη), για χώρες του εξωτερικού, καθιστώντας το για πολλούς το τρίτο κύμα μαζικής μετανάστευσης που γνωρίζει η χώρα μας στα τελευταία 100 χρόνια. Το συγκεκριμένο νούμερο αποκτά ακόμα πιο τρομακτικές διαστάσεις αν αναλογιστεί κανείς ότι στο σύνολό του, το προφίλ αυτών που μεταναστεύουν είναι κυρίως νέοι άνθρωποι, κάτω των 40, με υψηλό μορφωτικό επίπεδο και ο κυριότερος λόγος για τη μετανάστευσή του είναι οικονομικός. Ωστόσο, εκτός από τα οικονομικά αίτια, για την εμφάνιση του φαινομένου του brain drain, υπάρχουν και κάποιοι κοινωνικοί παράγοντες που συμβάλλουν στη διαρροή νέων επιστημόνων. Οι συγκεκριμένοι παράγοντες θεωρείται, σύμφωνα με έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί τα τελευταία χρόνια, ότι αλληλεπιδρούν με τους οικονομικούς παράγοντες. Αυτοί οι κοινωνικοί παράγοντες, σύμφωνα με τις σχετικές έρευνες, είναι η έλλειψη ελπίδας και προοπτικής για το μέλλον, αλλά και οι διακρίσεις που υφίστανται οι νέοι στη χώρα προέλευσής τους και αφορούν το φύλλο, την εθνικότητα, τη θρησκεία ακόμα και πολιτικές πεποιθήσεις, καθώς επίσης και η εδραίωση ενός μη αξιοκρατικού συστήματος στο επαγγελματικό περιβάλλον.
Οι επιπτώσεις από το συγκεκριμένο κοινωνικό πρόβλημα, της φυγής των νέων Ελλήνων επιστημόνων είναι πολλές και πολλές φορές δεν είναι δυνατό να μετρηθούν άμεσα. Έτσι λοιπόν, η διαρροή ανθρώπινου δυναμικού από την Ελλάδα προς τρίτες χώρες του εξωτερικού έχει άμεσες επιπτώσεις κοινωνικές και οικονομικές, καθώς παρατηρείται συρρίκνωση της δυναμικότητας της οικονομίας της χώρας, υποβάθμιση του ανθρώπινου δυναμικού, υποβάθμιση των ερευνητικών δραστηριοτήτων σε εγχώριο επίπεδο, πολλές φορές η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού. Το σημαντικότερο όμως όλων είναι ότι το brain drain οδηγεί στη φυγή των νέων ανθρώπων της χώρας, αυτών που ουσιαστικά αποτελούν το μέλλον και τη συνέχειά της. Με το brain drain μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι υπάρχει διάρρηξη της κοινωνικής συνοχής. Συνεπώς, σύμφωνα με έρευνες που πραγματοποιήθηκαν, το φαινόμενο του brain drain ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό και για την αδυναμία παραγωγής καινοτομίας από τη χώρα της οποίας το ανθρώπινο δυναμικό φεύγει όπως επίσης και για την ενδεχόμενη έλλειψη επαγγελματιών σε ορισμένους τομείς και επαγγέλματα. Επιπλέον, σε χώρες όπου το φαινόμενο του brain drain είναι έντονο, παρατηρείται και έντονη δημογραφική απώλεια για τις συγκεκριμένες χώρες. Αξίζει να αναφερθεί ότι ήδη φαίνονται τα αποτελέσματα της φυγής των νέων στην ελληνική οικονομία, με τις ελλείψεις που παρουσιάζονται σε κρίσιμους κλάδους, όπως η πληροφορική και η ιατρική. Σίγουρα θα πρέπει να τονιστεί ότι όσοι έφυγαν δε συνιστούν μια ξεχωριστή και επίλεκτη ομάδα των καλύτερων οι οποίοι αναλάβανε αξιοζήλευτες θέσεις στις χώρες που εργάζονται με σημαντική κοινωνική θέση και συνεπώς όσοι έμειναν πίσω να αγωνιστούν για το καλύτερο στη χώρα είναι οι χειρότεροι.
Όσον αφορά για τους τρόπους αντιστροφής του brain drain σε brain gain, επίσης έχουν γραφτεί πολλά το τελευταίο διάστημα. Η πραγματικότητα είναι πως κανένας νέος δε θέλει να αφήσει την πατρίδα του και την οικογένειά του, τους φίλους τους, και να μεταναστεύσει σε μια ξένη χώρα, όπου θα πρέπει να κάνει ένα ξεκίνημα από την αρχή, σε δύσκολες συνθήκες. Άρα η δημιουργία θέσεων εργασίας είναι μονόδρομος για την παύση του φαινομένου του brain drain. Η ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας και η δημιουργία ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος για την πρόσληψη νέων επιστημόνων από επιχειρήσεις είναι ουσιαστικές λύσεις.
Σίγουρα θα πρέπει να τονιστεί ότι όσοι έφυγαν, πιθανολογείται ότι συνιστούν μια ξεχωριστή και επίλεκτη ομάδα των καλύτερων οι οποίοι λογικά ανέλαβαν αξιοζήλευτες θέσεις στις χώρες που εργάζονται με σημαντική κοινωνική θέση με συνέπεια να «λείπουν» από τη χώρα τους.
